Ontdek de camperreisvoorstellingen van Pasar op 27 & 28 april!

Duitsland

  • Duitsland

    De vergeten steden: Baden-Baden, Speyer, Worms en Aarlen!

    Enkele jaren terug beslisten we niet langer als een kip zonder kop zo snel mogelijk naar een zuidelijke bestemming te snellen. We waren ons toen nog niet bewust van de prachtige steden die we achteloos, jaar in jaar uit, steeds weer aan ons lieten voorbijgaan. We wilden immers zo mogelijk in onze doelregio toekomen. Eens de vakantie voorbij was, moest het ook nu weer in sneltreinvaart in omgekeerde richting. Blind voor al het mooie wat links en rechts van de autoweg hunkerde naar ons bezoek. Gelukkig is het nog niet te laat! Door Jef Verrezen.

    Route

    Rastatt, Baden-Baden | 525 km

    GPS: Camperplaats Wohnmobilparkplatz Hubertusstrasse, (2 N 48°46’55’’, E 8°12’15’’)

    De Schwarzwald Hochstrasse brengt je tijdens je vakantie Zwarte woud van Baden-Baden naar Freudenstadt. Onderweg kan je verder nog genieten van prachtige panorama’s en rustige bergwegen. Je rijdt dwars door het Naturpark Schwarzwald Mitte/Nord. We rijden met onze splinternieuwe Malibu, langs zo weinig mogelijk autowegen, via Bastogne, Arlon richting Metz, Saarbrücken en A13 om zo te belanden in Landau en Gaggenau. Via de B 462 en uitrit Kuppenheim bereiken we camping Murgtal, Am Zubringen 1 in Rastatt (Zwarte Woud). De camping is duidelijk aangegeven, met de officiële campingborden. De vele vaste verblijven storen niet. Het onthaal is erg vriendelijk. De sanitaire voorzieningen zijn perfect in orde. Voor € 22 mogen we overnachten en worden we voorzien van elektra. Voor ons is het belangrijk dat we dichtbij de stad kunnen verblijven om morgenvroeg aan onze kennismakingsronde te kunnen beginnen. Slecht 5 km scheiden ons van Rastatt.

    ‘s Morgens de camper mee, er zijn parkeerplaatsen in overvloed. We aanvaarden ze in dank. Opvallend zijn de vele aanwezige juwelierszaken met ‘Schmuck’. We kunnen het niet laten en bezoeken de katholieke kerk Sint-Alexander op het marktplein. Opvallend zijn de apostelen die allen, afzonderlijk, in reliëf zijn uitgehouwen en de zijwanden van de kerk vullen. Dat het morgen Palmzondag is wordt ons duidelijk gemaakt door de gekruisigde Christusbeelden die bedekt zijn met een paarse doek. Een rij mensen van alle leeftijden en geslacht schuiven aan bij de biechtstoel. Voor ons, een ver verleden dat weer boven komt drijven. We kuieren over de markt en bereiken na enkele minuten Schloss Rastatt. We bezoeken het deel dat ons alles vertelt over de Duitse militaire geschiedenis en waar in het bijzonder het dodenmasker van Napoleon onze aandacht trekt.

    Baden-Baden 

    20 km verder is onze volgende halte. We parkeren bij het station en betalen €2.60 voor een enkele rit met de bus, tot in het centrum. De Merkurberg, oostelijk van de stad trekt onze aandacht. We gaan niet naar boven met de kabellift. Onze wensen gaan niet verder dan genieten van het stadsleven en het casino. We lazen dat dit wel het mooiste (de gustibus non est disputandum of ‘over schoonheid valt niet te discuteren’) casino van Duitsland zou zijn. We wanen ons een beetje in het kasteel van Versailles, dat wel. Het bezoek zelf is met een gids en we betalen €7 p/p. Er is geen dresscode maar wil je in de namiddag gaan gokken dan moet dit in pak en met deftige schoenen (geen sneakers). Je betaalt dan €5 p/p. Voor de liefhebbers, doen zou ik zeggen. Onze hongerige maag vullen, doen we in de stad. De lanen met de openbloeiende bomen zorgen voor een extra dimensie aan dit ooit mondaine kuuroord. Kuren is nog altijd mogelijk maar moet wel naakt gebeuren in alle badhuizen. Het neoclassistische Friedrichsbad (Römerplatz) doet ons twijfelen maar een bezoekje zal toch voor een mogelijke volgende keer zijn. Via de voetgangerszone bereiken we het historische restaurant ‘Laterne’ aan de Grensbacherstrasse. Spijtig dat er bij de renovatie niet is teruggegrepen naar een inrichting ‘uit de tijd van toen’. In ieder geval ontbreekt het er niet aan ‘Laterne’ en ‘candle light’. De Feines Rahmschnitzel mit Spätzle (een gepocheerd deegproduct) en de gemischter beilagensalat was voor ons iets te overvloedig.

    Conclusie? We zijn er van overtuigd dat Baden-Baden reeds in de 19de eeuw een uitzonderlijk mondain kuuroord was, waar de elite elkaar kon ontmoeten. De gasten waren er niet van de minsten: schrijver Dostojewski, koningin Sisi, componist Brahms en keizer Napoleon III, om er maar enkelen te noemen. Maar het is duidelijk te merken in het straatbeeld dat het vooral de oudere generatie is die dit kuuroord vandaag opzoekt. Ondertussen is het laat, gelukkig vinden we nog een vrije plaats op de camperplaats voor €12, stroom en water zijn extra te betalen. Maar het zijn mooie plaatsen, niet ver van het centrum met een lijnbus langs de camperplaats.

    Ottersweier, Offenburg, Durbach | 53 km

    GPS: Camperplaats Festplatz, Almstrasse (N 48°29’39’’, E 8°00’37’’)

    Langs rustige wegen rijden we naar Ottersweier, verbroederd met Krauschwitz en Westerlo. Deze laatste gemeente, mijn gemeente, is de aanvaardbare reden van dit ommetje. Het regent en het is koud. Links van ons rijst, boven de bewoning en de velden, het Schwarzwaldgebergte op. De kerk met 2 torenspitsen is groot en verzorgd. Een klein heimatmuseum is het enige dat ons kan bekoren. Maar voor fietsers lijkt het een prachtomgeving, verschillende mooie fietspaden bevestigen dat.

    We rijden verder via Offenburg en zo tot Durbach. Onderweg verrassen de immens uitgestrekte plantages met kriekenbomen, ons. We willen er het fijne van weten en treffen Judith. Zij vertelt ons honderduit over dit fruit. Oorspronkelijk groeiden de krieken in de regio Markgräflerland bij Baden. Nu tref je ze vooral aan op de hellingen in het zwarte Woud, gekeerd naar het westen. De krieken worden gebruikt voor de ‘Black Forest Brandy’. De Cherry Brandy, is ons zeker bekend. ‘De brandy heeft een amandel-chocolade smaak’, gaat Judith verder. ‘Omwille van het geringe suikergehalte in de krieken heb je een grote hoeveelheid krieken nodig. Vandaar ook de typische smaak van deze brandy. Een andere reden van de aanwezigheid van deze intensieve fruitteelt is dat zowat 300 jaar geleden kardinaal Armand Gaston de Rohan, bisschop van Straatsburg, de onderdanen van Oberkirch toestond om zelf ‘kriekenschnaps’ te gaan stoken. De boeren konden zo hun inkomen verhogen en ook de bisschop werd er financieel beter van. Zo komt het dat we in deze streek de grootste dichtheid aan destilleerderijen terugvinden. In het Zwarte Woud zijn er 8000 waarvan in Oberkirch, met zijn 19.000 inwoners, 900 erkende familie destilleerderijen zijn. Vergeet echter niet Jef (ze zegt iets als Chef met een zweem van twijfel of mijn voornaam dan wel Jef is of ik de chef ben van een of ander gezelschap) dat hier ook veel mirabellen, peren en pruimen groeien. Haast allemaal in functie van de productie van alcohol.’

    ‘Proefde je onze Black Forest Gateau al?’, informeert Judith nog met een bedenkelijke blik. Mijn wederhelft springt me bij en knikt bevestigend. Dit typische Zwarte Woud gebak bestaat uit chocoladedeeg, slagroom, kersen en kirsch. We nemen afscheid en trekken na een wandelingetje door het drukke Offenburg naar de camperplaats in Durbach. We twijfelden even aan onze GPS, maar het is rijden tot aan het einde van het straatje. Deze rustige camperplaats is welgekomen. Een grote ruimte staat ons ter beschikking met een nette voorzieningenzuil. We betalen €8 bij een parkeerautomaat en de elektriciteit kost €1 per 8 u. Ook drinkwater is extra te betalen.

    De Schwarzwald Hochstrasse | 175 km

    GPS: Ettlingen (N 48°56’10’’, E 8°25’03’’)

    De volgende morgen, bij het verlaten van onze standplaats, stoppen bij een van de vele onbemande kraampjes, die geen krieken verkopen, maar allerlei soorten appelen, verpakt in kleinere en grotere hoeveelheden. Het verschuldigde bedrag gaat in een metalen kistje waarbij, de niet mis te verstane boodschap, dat stelen strafbaar is. Haarspeldbochten en alsmaar stijgend doorkruisen we nu het Zwarte Woud van west naar oost. Naarmate we stijgen, wordt het mistiger, en we krijgen sneeuw bij het naderen van Freudenstadt. Spijtig, deze onvoorziene koude! De route is echter prachtig. De sparren breken het zicht op de -voor mijn medepassagier- verontrustende en steeds groeiende diepte tot de vallei. Het was de bedoeling in Allerheiligen-vreemde naam- de waterval te bekijken. Maar die laten we wegens het slechte weer links laten liggen.

     

    Freudenstadt

    In Freudenstadt aangekomen vinden we, na lang zoeken, een parkeerplaats voor onze parkeervriendelijke camperbus. We wandelen langs enkele straatjes tot op het marktplein. Het zou het grootste marktplein van Duitsland moeten zijn. Een marktplein dat groots werd heraangelegd na een alles verwoestend bombardement van de stad in 1945. Het weer ontneemt ons echter de zin om veel te verkennen. De thermometer wijst 1° C aan. We wandelen onder de gaanderijen langs de winkels, ondanks de sluitingsdag. De protestantse Stadtkirche bestaat uit 2 schepen die een hoek van de markt uitmaken. De kerk binnen is niet zo mooi, enkel de koorlessenaar met de 4 evangelisten en de doopvont met gebeeldhouwde dieren uit de 12de eeuw, genieten onze aandacht.

    Calw

    Calw is het volgende stadje dat we aanstipten op onze landkaart. Het is erg druk in het stadje. De rivier de Nagold, die door de stad loopt, draagt haar steentje bij tot de gezellige en cosy sfeer. Het centrum van Calw staat in de schijnwerpers door zijn vele prachtige vakwerkhuizen. Elk huis heeft een eigen verhaal. Vele groepen, o.l.v. een gids, kijken aandachtig naar de bovenste verdiepingen en wenden hun luisterende hoofden van links en rechts. Wij nemen de schoonheid in ons op, zonder gids weliswaar, en wandelen naar het museum gewijd aan de schrijver Herman Hesse. Boeiend voor de geïnteresseerde Duitstaligen, voor ons minder interessant buiten het feit dan dat je zijn pen en bureau kan zien. Zou het me kunnen aanzetten tot  het verbeteren van mijn schrijfstijl? Het kleine museum dat de pelzen- en lederbewerking toont, is zeker een bezoek waard.

    We rijden naar het 4 km verderop gelegen Hirsau, dat nu behoort tot de gemeente Calw. We bezoeken er de grote klooster ruïne, opgebouwd in rode zandsteen. De kapel is nog intact. Dit klooster was in de 11de eeuw het grootste romaanse klooster van Duitsland en was een product van de Orde van Cluny. In de 16de eeuw werd op het domein een renaissancekasteel bijgebouwd door de hertogen van Württemberg. Eind 17de eeuw kwam een legereenheid, o.l.v. generaal Mélac, naar het gebied en stak klooster en kasteel in brand. Op de brug over de Nagold triomfeert nu generaal Mélac met een toorts in zijn hand. Niet netjes om deze man zoveel forum te geven voor zijn vernielzucht. Een bezoek met gids kost €5.

    Via Pforzheim , waar de camperplaats niets voorstelt, rijden we naar Ettlingen. De zon haalt het van de lage temperaturen. Het wordt zowaar echt warm. De gratis camperplaats is druk bezocht en ligt achter het overdekte stedelijke zwembad. Enkel elektra en water zijn te betalen. Door het vlakbij gelegen treinstation kan je Karlsruhe gemakkelijk bezoeken. Zo vermijden we de plaatselijke parkeerproblemen en ook het dure parkeergeld valt weg. Het stadscentrum van Ettlingen ligt op een kwartier lopen van de camperplaats. Het Groeningemuseum is zeer populair onder de kunstliefhebbers en heeft een indrukwekkende collectie van Vlaamse en Belgische grootmeesters. Je doorloopt hier de geschiedenis van de Belgische beeldende kunst met als hoogtepunt de wereldbefaamde Vlaamse primitieven. Daarnaast bewonder je ook neoclassicistische topwerken uit de 18de en 19de eeuw, meesterwerken van het Vlaamse expressionisme en heel wat naoorlogse moderne kunst.

    Speyer en Worms: symbolen van romaanse hoogconjunctuur | 115 km

    Via weg 9, vergelijkbaar met een autosnelweg maar minder druk, bereiken we Speyer. Speyer ligt op de westelijke oever van de Rijn. Zoals in de andere steden is het ook hier erg druk en is het even zoeken om te parkeren maar opgeven doen we nooit. In de Schwerdenstrasse vinden we voldoende parkeermogelijkheid en dat zonder tijdslimiet en gratis. Via de Altpörtel, de immens hoge middeleeuwse stadspoort, wandelen we de hoofdstraat in, de Maximiliaanstrasse, met vele winkels en een gezellige drukte. Op het einde van de straat staat de dom, stevig en statig. Hoe dikwijls zagen we de dom , of Kaiserdom, niet vanop afstand op doorreis. Eindelijk is deze prachtige basiliek binnen handbereik. In 1030 begon men met de bouw. Het is de grootste romaanse kathedraal ter wereld. Eenmaal binnen in de kerk ervaar je de geweldige ruimte, de grootsheid, pas ten volle. Even fenomenaal is het koor en de doopkapel. In de crypte, de grootste van Duitsland zegt men, zijn de tomben van de 4 Salische keizers en 4 koningen. Bij de ingang van de crypte is de grafsteen van Rudolf van Habsburg. We betaalden €3.80 voor de toegang tot de crypte. Een te hoog bedrag in verhouding tot wat de crypte ons aanbiedt. De toren met uitzicht over de stad kunnen we niet op wegens herstellingswerken.

    Na ons bezoek en nog steeds onder de indruk van de buiten proportionele afmetingen van de kathedraal, doen we ons tegoed aan een lunch in het restaurant vlakbij de dom: Zum Domnapf. De schnitzel is er al even buiten proportie als de dom. Als extraatje serveert men ons nog een pastis. De naam Domnapf verwijst naar het stenen bekken op de Domplatz. Bekken dat met wijn werd gevuld bij de inzegening van een nieuwe bisschop en de inwoners vervolgens van de wijn mochten drinken. We wandelen terug via de Korngasse en steken onze neus binnen in een vinotheek. Het aanbod is groot en aanlokkelijk.

    Worms

    We vervolgen onze route langs weg 9 naar Worms. De camperplaats is onderverdeeld in zij die 1300 of 2200 Watt willen binnenhalen. De ene krijgt voor 1 euro 8 uur elektra, de anderen slechts 4 uur voor hetzelfde bedrag.  De camperplaats is volledig omheind en kost ons €5 per nacht. De standplaats uit naar links en bij het eerste straatje en de verhuur van stadsfietsen weer links, kan je bij café Hagenbräu op een betonnen plateau rijden om vers water in te laden en afvalwater te lozen. Naar onze mening een veel te ver gezochte voorziening voor de camperplaatsgebruikers.

    De volgende morgen rijden we naar het centrum van Worms. Een parkeerplaats vinden, vergt weer enig geduld en zoekwerk. Maar we vinden er ééntje vlakbij de oude stadsmuur en het Nibelungenmuseum. Hier wordt ons meteen duidelijk waarom Worms het epitheton ‘Nibelungenstad’ meekreeg. Het was Richard Wagner die zijn inspiratie vond voor het operastuk ‘Der Ring des Nibelungen‘. bij de Slag bij Worms. Deze slag lag op zijn beurt dan weer aan de oorsprong van de legende van Nibelungen.

    We stappen stevig door naar de dom Sint-Peter. Een mooie romaanse kerk waar Luther zijn stellingen en opvattingen moest afzweren in 1521. Luther weigerde, werd in de ban geslagen en vogelvrij verklaard door het Edict van Worms. Toch kreeg Luther een mooi aandenken in de beeldengroep waarbij hij en zijn volgelingen staan afgebeeld. We vinden dit monument terug op de Lutherplatz en bij de Lutherring.

    We rijden verder, want onze parkeertijd zit erop, met de camper naar de overkant van de spoorweg waar we een plaats vinden zonder parkeerschijf te moeten plaatsen. We gaan terug de spoorweg over en bezoeken het Joods kerkhof. Dit kerkhof is het grootste Europese Joods kerkhof. De toegang is gratis. Het eerste deel bevat eeuwenoude grafstenen, een tweede deel bevat de recentere graven vanaf de 19de eeuw tot begin 20ste eeuw. Op sommige graven liggen kleine steentjes met briefjes onder. ‘Een teken om de doden te herdenken waarop wensen staan’, vertelde ons een aanwezige bezoeker.

    Merkwaardig genoeg vinden we een wijngaard ten midden de appartementen van Worms, beveiligd door een stevige omheining tegen onterechte druivenplukkers. De wijngaard ligt vlakbij de gotische Onze-Lieve-Vrouwkerk of Liebfrauenkirche. Deze kerk gaf haar naam aan de bekende wijn ‘Liebfraumilch’. Aanvankelijk mocht enkel de wijn van deze wijngaard de naam dragen. We weten dat ondertussen meer wijngaarden deze naam aan hun wijn geven. Aan de gebeeldhouwde madonna, die in de kerk wordt aanbeden, worden bijzondere wonderen toegeschreven, vandaar is deze kerk een belangrijke pelgrimskerk in Duitsland.

    Kaiserslautern, Mettlach | 195 km

    GPS: Palzem camperplaats Pauly N 49°33’50’’, E 6°22’33’’

    We stellen onze gps in op Kaiserslautern, benieuwd naar wat deze stad te bieden heeft. Kort en krachtig: voor ons toeristen, niets. Een winkelstad maar geen rustieke steegjes of nostalgische gebouwen. Er zijn wel mooie fonteinen en universiteitsstudenten die het straatbeeld sieren. Verder dan maar! Merzig is de volgende geplande camperplaats. Er is veel plaats bij het Hallenbad, maar we vinden het er te eenzaam en menen, vannacht, misschien te worden overgeleverd aan samenhokkende jongeren. Bij Mettlach is de camperplaats niet te vinden of beantwoordt niet aan de beschrijving. Uiteindelijk belanden we in Palzem bij Weingut Pauly.

    Je moet goed uitkijken om de plaats te vinden. Vlak voor de dorpskom zie je Obermoselstrasse, 5. We rijden via het woonerf tot bij de camperplaatsen (een 6-tal met een maximum lengte van 7 m). Vanaf het ons aangewezen plateau hebben we een prachtig zicht op de Moezel. Romantiek verzekerd!  Elektra en verzorgde toiletten staan ter beschikking en wat ons zeker interesseert: we betalen €8 elektra inclusief, maar staan gratis als we voor €50 wijn kopen. We willen onze voorraad toch aanvullen. Dus, twee vliegen in één klap. We maken een afspraak om ’s avonds te komen proeven in de verzorgde wijnbar. Moeder Pauly schenkt de proefglazen vol. Veel te vol, we willen niet drinken maar proeven. De sekt mogen we echter niet proeven en moeten blindelings vertrouwen op de smaak. Een risico dat we nemen. Een doos sekt, brut en een doos pinot auxerrois, verpakt door zoon Edwin, verdwijnen in de ruime bagageruimte van onze Malibu. De vader van Edwin die zich nu meer toespitst op de verzorging van zijn vissen en rondhangt op het erf, voelt zich niet gelukkig met de namen ‘trocken’ en ‘brut’. ‘Toch hetzelfde’, meent hij. Wij zoeken het op en worden wijzer dan onze wijnproducent, zo blijkt brut maar een restsuikergehalte te hebben tot 12 g en de trocken van 12 tot 32 g. We zijn Wikipedia eeuwig dankbaar.

    De volgende dag rijden we terug naar Mettlach. We willen onze voorraad borden terug aanvullen. Het oubollig winkeltje is nu vervangen door een ruime porseleinwinkel. Bij Villeroy en Boch kan je enkel het museum en tentoonstellingsruimte bezoeken. Kopen moet je in een van de winkels in het dorp doen. Onze aankoop wordt zorgvuldig verpakt en gelukkig met onze aanwinst rijden we richting België. Echter niet zonder eerst een bezoek gebracht te hebben aan de kapel van de familie Boch. Zeer mooi is de kapel, met wanden in blauwe faience. De kapel doet ons denken aan een mini-uitvoering van de Sainte Chapelle in Parijs.

    Arlon – Aarlen & Palzem – Westerlo | 287 km

    GPS: Aarlen N 49°41’22’’, E 5°49’33’’

    We hebben nog nooit het geduld gehad om in Aarlen te stoppen, tot nu. We parkeren aan de voet van de heuvel ‘La Knipchen’. Helaas is de abdijkerk vandaag gesloten. Het zicht vanop de 428 m hoge heuvel is prachtig. Een 360° beeld krijgen we gratis en voor niets. De uitzichttoren aan de kerk is echter nog 35 m hoger en had een nog weidser zicht aangereikt. Helaas, volgende keer beter voorbereiden! De Sint-Donatuskerk en abdij werden gebouwd door de Kapucijnen op de ruïnes van een vroeger kasteel. Het was fortenbouwer Vauban die een versterking omheen de kerkheuvel bouwde. Rechts van de kloosterkerk treffen we een tunnel, gevormd door kornoelje hagen, de uitgelezen plaats voor de Kapucijnen om te brevieren. Deze haagtunnel is gelijkaardig aan ‘The Dark Hedges‘, in Noord-Ierland, die worden opgevoerd in de serie ‘The Game of Thrones’. We wandelen verder naar de hoofdkerk ‘Sint-Maarten’. Deze kerk is de hoogste van Wallonië. Het was meesterbouwer Leopold II die de opdracht gaf tot het bouwen van dit neogotisch kunstwerk. Meteen is het standbeeld van onze vorst, op het plein voor de kerk, opgehelderd. De kerk binnen oogt verzorgd, ruim en bemeubeld met moderne stoelen. Het nieuwe altaar is een juweeltje verwezenlijkt door een uitzonderlijk artistiek kunstenaar. Ook het roosvenster en de moderne glasramen indrukwekkend. Onze honger, op zoek naar het mooie, werd hierdoor gestild.

    We gaan verder op verkenning. In de Rue Sonnety, netjes ingepakt tussen stenen muren, vinden we een dieper gelegen poel met daarbij een zitbank en een Romeinse steen. Hier openbaart ons de bron van de Semois. Hierna wandelen we binnen in de Oxfam -en tweedehandswinkel. We treffen er bij de kassa een gepensioneerd leraar Nederlands afkomstig uit Moeskroen. Hij spreekt natuurlijk onberispelijk Nederlands en maakt graag tijd voor ons terwijl hij vertelt over de verduitsing van de streek. ‘ Velen kiezen Duits als tweede taal, gevolgd door Engels, vanwege de werkgelegenheid in Luxemburg. Bovendien vestigen heel wat Luxemburgers zich hier omwille van de exuberante vastgoedprijzen in Luxemburg. Met als gevolg dat ook de prijzen in onze omgeving de hoogte in gaan’, weet onze gepensioneerde germanist.

    Een bezoek aan Aarlen is zeker een aanrader, bovendien word je goed geholpen op de toeristische dienst in de Rue des Faubourgs, 2. De toegangsdeur is er echter dringend aan herstelling toe en doet ons vermoeden dat het een kraakpand is. En nu keren we met de ondergaande zon in onze rug naar huis om onze nakende Italiëreis voorbereiden.

    Andere hoogtepunten in het Zwarte Woud

    Wil je meer weten over de koekoeksklokken, volg dan de Deutsche Uhrenstrasse met als aan te stippen plaatsen: Triberg en het Deutsches Uhrenmuseum in Furtwangen. De Feldberg is het hoogste punt van het Zwarte Woud en is te bereiken met een stoeltjeslift. Wil je genieten van een prachtig uitzicht en een korte wandeling schrikt je niet af. Ga dan vanaf de parkeerplaats bij het Haus der Natur naar het Bismarckdenkmal. Het zicht boven is enig en ver. Titisee, is een gletsjermeer en het belangrijkste toeristisch centrum. Let op, het is er wel druk. Ook Freiburg is een gezellige en bovendien de meest ecologische stad van Duitsland. Ten slotte is ook Gengenbach een stop waard, hier zie je de grootste adventskalender ter wereld.

    MEER TIPS EN REISVERHALEN?

    Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Download je Motorhome Plus gratis online

Met meer dan 280 pagina’s leesplezier is Motorhome Plus een absolute must om de motorhomewereld te ontdekken en op de hoogte te blijven.

  • Voor elke liefhebber van motorhomes
  • Met de nieuwste trends en ontwikkelingen
  • Boordevol tips, tricks en inspiratie
  • Ook verkrijgbaar in de betere dagbladwinkel en Standaard Boekhandel
DOWNLOAD

Gerelateerde artikels